Uniwersyteckie Centrum Archeologii Średniowiecza i Nowożytności
OŚWIADCZENIE
Szanowni Państwo, w związku z kontynuacją wymiany komunikatów,
załączamy poniżej dalszą korespondencję między Kujawsko-Pomorskim Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków a Dyrekcją Instytutu Archeologii UMK w Toruniu.
Z uwagi na medialne wypowiedzi pana mgr. Mariusza Ciszaka dezinformujące opinię publiczną i godzące w dobre imię Instytutu Archeologii UMK w Toruniu oświadczamy:
- Instytut Archeologii UMK nie jest konkurencją dla prywatnych firm działających w Toruniu. Jego podstawową działalnością jest dydaktyka oraz badania naukowe prowadzone w ramach różnych projektów badawczych na terenie kraju i za granicą. Ostatnie badania szeroko zakresowe w Toruniu, związane z planowanymi inwestycjami miasta, Instytut Archeologii UMK przeprowadził w latach 2005–2006 na stanowisku 114 przy Wałach gen. Sikorskiego pod kierunkiem dr. Ryszarda Kaźmierczaka i w 2013 roku na terenie Jordanek pod kierunkiem dr. Jacka Bojarskiego. Pierwszą od wielu lat podjętą inicjatywą było bezskuteczne ubieganie się – wraz z Muzeum Okręgowym w Toruniu – o prowadzenie badań wykopaliskowych przy rewitalizacji Bulwarów Filadelfijskich.
- Zlecenie Instytutowi Archeologii UMK przez Gminę Miasta Toruń wykonania ekspertyzy archeologicznej dotyczącej przeprowadzonych w strefie kompleksu sakralnego Ducha Świętego prac wykopaliskowych stworzyło w ubiegłym roku możliwość realizacji uzupełniających badań sondażowych i sformułowania ostatecznego wniosku odnośnie do potrzeby dalszych interdyscyplinarnych badań w tym miejscu. Podpisanie w marcu br. porozumienie pomiędzy Prezydentem Miasta Toruń a Rektorem UMK w sprawie współpracy w zakresie badań naukowych nad przeszłością Torunia dało możliwość docelowej dotacji Gminy Miasta Toruń na dalsze badania kompleksu Ducha Świętego.
- Zarzut sformułowany pod kątem Zespołu do Badań Średniowiecznego i Nowożytnego Torunia działającego przy UMK, że nie wypracował dotąd wytycznych dla Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Toruniu jest całkowicie niedorzeczny. Standardy takie zostały opublikowane przez Generalnego Konserwatora Zabytków w Kurierze Konserwatorskim w 2020 roku i powinny być stosowanie w trakcie realizacji wszelkich form badań archeologicznych.
- Nieprawdziwy jest zarzut, że Zespół do Badań Średniowiecznego i Nowożytnego Torunia nie wykazywał się żadną inicjatywą badawczą na terenie miasta. W ramach jego działalności realizowany był grant badawczy NCN pod kierunkiem prof. Krzysztofa Mikulskiego, w ramach którego stworzono bazę danych dotyczącą wszystkich badań i nadzorów na terenie Starego Miasta. Natomiast prace terenowe, poza badaniami przy kościele św. Jakuba, w ostatniej dekadzie prowadziły głównie dominujące na rynku toruńskim firmy prywatne. Zespół do Badań Średniowiecznego i Nowożytnego Torunia został formalnie rozwiązany w 2019 roku w związku z restrukturyzacją Uczelni po wejściu w życie Ustawy 2.0 – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce. W nowej formule organizacyjnej został on powołany 1 czerwca 2024 roku przez Rektora UMK w porozumieniu z Prezydentem Miasta Torunia w ramach Uniwersyteckiego Centrum Archeologii Średniowiecza i Nowożytności.
- Na prośbę Prezydenta Pawła Gulewskiego Instytut Archeologii UMK podjął się opracowania eksperckiej opinii na temat dotychczasowych wyników badań prowadzonych w strefie kwartału św. Wawrzyńca oraz trybu i realizacji prowadzonych w tym miejscu prac przy okazji budowy ciepłociągu do budynku ECFC. Dezinformacją jest, że zadanie to zlecono jakimkolwiek osobom fizycznym zatrudnionym przez UMK. Opracowanie takie jest w trakcie przygotowania, a główne jego tezy zawarte zostały w piśmie do WKZ z 1 lipca 2024 roku.
- Nieprawdą jest, że niedawno przeprowadzone badania georadarowe (21.06.2024) w rejonie kościoła św. Krzyża prowadził Instytut Archeologii UMK, który jedynie je rekomendował. Zostały one zlecone przez Urząd Miasta Torunia wyspecjalizowanej w tym zakresie pracowni w Instytucie Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego. Ich wyniki zostały zaprezentowane już kilka dni po badaniach terenowych na spotkaniu roboczym w PGE z udziałem WKZ (25.06.2024). Przekazana została wówczas informacja, że wykonawca tych prac ze względów technicznych otrzymał obraz georadarowy jedynie do głębokości 1,5 metra. W związku z czym nie mają one takiego znaczenia jak oczekiwano. Opracowanie w/w badań powinno zostać przekazane do Kujawsko-Pomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków przez Gminę Miasta Toruń. Akcentowanie ich znaczenia w sprawie oceny zachowania reliktów kościoła, wobec fizycznego odkrycia murów będących w kolizji z planowanym ciepłociągiem, jest tematem zastępczym.
- Uniwersytet Mikołaja Kopernika nie ma obowiązku współpracy z archeologicznymi firmami prywatnymi, natomiast wielokrotnie nawiązywał współpracę z podmiotami rzetelnymi, szanującymi standardy badań archeologicznych i etykę zawodową. Oficjalna współpraca z firmą pana mgr. M. Ciszaka nie została podjęta pomimo wcześniejszej deklaracji Instytutu Archeologii przyjęcia do konserwacji elementów drewnianych chłodni odkrytych przez tą firmę w trakcie badań przy budowie ECFC. Pan mgr M. Ciszak przekazał je do siedziby Instytutu Archeologii UMK pięć miesięcy temu, zapewniając, że niezwłocznie dostarczone zostanie oficjalne zlecenie na tę usługę. Do dzisiaj Instytut Archeologii UMK nie otrzymał zlecenia na te prace, a wszelkie próby kontaktu z Panem mgr. M. Ciszakiem w tej sprawie pozostawały bezskuteczne.
- Instytut Archeologii UMK jest otwarty na współpracę ze wszystkimi, którym bliska jest idea realnej ochrony dziedzictwa archeologicznego naszego miasta a nie chęć podążania na skróty w imię doraźnych interesów. Postrzegamy to w kategoriach misji społecznej, służącej budowaniu wspólnej odpowiedzialności za relikty przeszłości będące pozostałością kultury wielu pokoleń torunian.
Dyrektor Instytutu Archeologii UMK
Prof. dr hab. Wojciech Chudziak
Odpowiedź WUOZ w Toruniu z dnia 12 lipca 2024 roku (zachowano pisownię oryginału).
Toruń, 12 lipca 2024 r.
WUOZ.T.ZAR.5185.17.2024.JS
Pan
prof. dr hab. Wojciech Chudziak
Dyrektor
Instytutu Archeologii UMK
ul. Szosa Bydgoska 44-48
87-100 TORUŃ
W związku z Pana pismem w sprawie prowadzenia badań archeologicznych na terenie modernizacji (przebudowy w istniejącym jego przebiegu) ciepłociągu na skwerze pomiędzy Aleją Solidarności a Muzeum Etnograficznym w Toruniu informujemy, że Kujawsko Pomorski Wojewódzki Konserwator Zabytków nie może na Pana wniosek zmienić swojej decyzji z 15 grudnia 2023 r. – pozwolenia na prowadzenie badań archeologicznych w trakcie realizacji powyższej inwestycji, ponieważ przede wszystkim należy tu zaznaczyć, że nie jest Pan stroną postępowania administracyjnego w sprawie jej wydania. Decyzja ta jest ostateczna, żadna ze stron – w tym Gmina Miasta Torunia (poprzez Miejski Zarząd Dróg w Toruniu) nie odwołała się co do zapisów tej decyzji do organu II instancji. Co więcej, organ budowlany (Starosta Powiatu Toruńskiego Grodzkiego – Prezydent Miasta Torunia) wydał na wniosek inwestora – PGE Toruń S.A., Zaświadczenie nr 192.2023 wskazujące, że powyższa inwestycja może być realizowana na podstawie przedstawionych organowi budowlanemu dokumentów, w tym decyzji -pozwolenia na prowadzenie badań archeologicznych
W swoim piśmie wniosek o rozszerzenie terenu badań przy powyższej inwestycji opiera Pan na wytycznych Generalnego Konserwatora Zabytków w sprawie ustalenia standardów prowadzenia badań archeologicznych. Zgodnie z art. 90 ust. 3 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami Generalny Konserwator Zabytków w ramach koordynowania działalności wojewódzkich konserwatorów zabytków może ustalać ogólne kierunki ich działania, wydawać instrukcje i wytyczne określające sposób ich postępowania. Jednak należy tu wskazać, że art. 90 ust. 4 cytowanej ustawy brzmi następująco: instrukcje i wytyczne, o których mowa w ust. 3, nie mogą dotyczyć rozstrzygnięć co do istoty sprawy załatwianej w drodze decyzji administracyjnej. Jak Pan doskonale wie, zgodnie z art. 31 ust. 2 cytowanej ustawy zakres i rodzaj niezbędnych badań archeologicznych ustala wojewódzki konserwator zabytków w drodze decyzji, wyłącznie w takim zakresie, w jakim robo ty budowlane albo roboty ziemne lub zmiana charakteru dotychczasowej działalności na tere nie, na którym znajdują się zabytki archeologiczne, zniszczą lub uszkodzą zabytek archeologiczny. Z posiadanych przez nas informacji wynika, że Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego jako organ II instancji uchyla decyzje wojewódzkich konserwatorów zabytków, w których zakres badań archeologicznych wykracza poza zakres inwestycji. W wyroku z dnia 09 listopada 2020 r. Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie (sygn. akt VII SA/Wa 892/20) w odniesieniu do stosowania wytycznych Generalnego Konserwatora Zabytków stwierdzono, że: stosownie co treści art. 90 ust. 4 ustawy z 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami instrukcje i wytyczne wydawane przez Generalnego Konserwatora Zabytków nie mogą dotyczyć rozstrzygnięć co do istoty sprawy załatwianej w drodze decyzji administracyjnej. Pismo to [wytyczne] nie stanowi powszechnie obowiązującego źródła prawa, a zatem nie może stanowić o zmianie podstawy prawnej sprawy usprawiedliwiającej zmianę poglądu organu.
Na spotkaniu, które odbyło się w powyższej sprawie 09 lipca 2024 r. w siedzibie PGE Toruń S.A. został Pan również zapoznany z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 08 października 2007 r. (sygn. Akt K 20/07, opublikowany wraz z obszernym uzasadnieniem w Dz.U. z 2007 r., Nr 192, poz. 1392) w sprawie finansowania ratowniczych prac archeologicznych, z uzasadnienia którego wynika, że nie można na inwestora lub właściciela nieruchomości nakładać obowiązku finansowania tych prac w zakresie szerszym, aniżeli wynika to z projektu planowanych prac, mogących zniszczyć zabytek archeologiczny. W swym uzasadnieniu Trybunał Konstytucyjny odwołał się także do zapisów Europejskiej Konwencji o ochronie dziedzictwa archeologicznego sporządzonej w La Valetta 16 stycznia 1992 r., jak również do wielu przepisów ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami.
Wracając do pozwolenia na prowadzenie badań archeologicznych przy przebudowie wspomnianego na wstępie ciepłociągu, to należy tu podkreślić, że pozwolenie zostało wydane na prowadzenie badań archeologicznych, z eksploracją nawarstwień kulturowych zgodnie z metodyką badań archeologicznych i wykonaniem dokumentacji zgodnej z załącznikiem do Rozporządzenia Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 02 sierpnia 2018 r. w sprawie prowadzenia prac konserwatorskich, prac restauratorskich i badań konserwatorskich przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków albo na Listę Skarbów Dziedzictwa oraz robót budowlanych, badań architektonicznych i innych działań przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków a także badań archeologicznych i poszukiwań zabytków (Dz.U. z 2021 r., poz. 81). Inwestor pisemnie zgłosił, że mgr Mariusz Ciszak będzie kierował tymi badaniami. Kujawsko-Pomorski Wojewódzki Konserwator Zabytków zapoznał się z kwalifikacjami Pana Ciszaka i stwierdził, że nie ma podstaw, aby nic mógł kierować tymi badaniami. Konsultantką powyższych badań jest dr. hab. Małgorzata Grupa, prof. UMK, archeolog, która jest specjalistką od badania architektury średniowiecznej, głównie kościołów i znajdujących się w ich obrębie i wokół budowli cmentarzy. Tak więc nie mamy żadnych wątpliwości, że badania te mogą zostać przeprowadzone niezgodnie z wydanym pozwoleniem i z metodyką prowadzenia badań archeologicznych.
Na zakończenie chcemy jeszcze poinformować, że w artykule z 11 lipca 2024 r. Gazety Wyborczej autorstwa Pauliny Błaszkiewicz zacytowano wypowiedź pracownicy Narodowego Instytutu Dziedzictwa w Warszawie Pani Anny Śmigielskiej, specjalisty od PR, która wypowiadając się, nie miała dostępu do akt sprawy prowadzenia badań archeologicznych przy opisywanej inwestycji.
Z poważaniem
Kujawsko-Pomorski
Wojewódzki Konserwator Zabytków
mgr Sambor Gawiński
Do wiadomości:
- Generalny Konserwator Zabytków, Warszawa
- Wojewoda Kujawsko-Pomorski, Bydgoszcz
- Narodowy Instytut Dziedzictwa, Warszawa
- PGE Toruń S.A.
- Miejski Zarząd Dróg w Toruniu
- Prezydent Miasta Torunia
Odpowiedź Dyrektora IA UMK z dnia 19 lipca 2024 roku
Toruń, 19.07.2024 roku
Prof. Wojciech Chudziak
Instytut Archeologii UMK w Toruniu
Gotyk na dotyk…rur ciepłowniczych
(w odpowiedzi na pismo Kujawsko-Pomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków)
Szanowny Panie Konserwatorze,
Ze smutkiem przyjąłem treść Pana wyjaśnienia dotyczącego naszej prośby o podjęcie kroków w celu optymalizacji ochrony substancji zabytkowej w strefie występowania reliktów kościoła św. Krzyża i średniowiecznego cmentarza, a ponadto przeprowadzenia tam wyprzedzających inwestycję badań wykopaliskowych {WUOZ.T.ZAR.5185.17.2024.JS).
Oczywiste jest, że nie występowaliśmy w tym piśmie jako strona postępowania administracyjnego tylko jako zaniepokojeni Pana decyzjami archeolodzy, którym leży na sercu dobro dziedzictwa archeologicznego Torunia. Przypomnę, że działaliśmy na prośbę i w ścisłej współpracy z Prezydentem Naszego Miasta. To Pan dysponował wszelkimi narzędziami formalno-prawnymi, włącznie z możliwością zmiany swojego stanowiska, aby nieco zminimalizować skutki pierwszej, kontrowersyjnej naszym zdaniem decyzji, jaką było uzgodnienie przepustu ciepłociągu na skwerze pomiędzy Aleją Solidarności a Muzeum Etnograficznym, prowadzącego do ECF Camerimage bez badań wyprzedzających. Nie mogę zrozumieć, że zasłaniając się przepisami prawnymi, bagatelizuje Pan skutki modernizacji ciepłociągu, przebudowywanego jakoby w istniejącym jego przebiegu. Z projektu, który Pan zaakceptował rok temu, a został poddany naszej krytyce, wynika jednoznacznie, że ciepłociąg miał być w większości ułożony w nowym śladzie.
Treść decyzji, którą Pan wydał w lipcu ubiegłego roku {ZAR.168.2023) wskazuje natomiast, że urząd konserwatorski nie miał wiedzy albo zapomniał, że jest to tak ważne miejsce na mapie dziedzictwa archeologicznego Torunia, wymagające specjalnego traktowania (brak jakichkolwiek informacji o stanowisku 114, brak numeru działki, brak informacji o kościele i cmentarzu). Barbarzyński akt naruszenia struktury murów kościoła Św. Krzyża oraz posadowienia na nich komory ciepłowniczej i nitek ciepłociągu zlokalizowanych na koronie murów w latach 80-tych XX wieku, musi być dziś jednoznacznie potępiony. Paradoksalnie stało się to w mieście cieszącym się charyzmą istniejącej w ramach Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, rozpoznawalnej na całym świecie, szkoły konserwacji zabytków. Akceptując rozbudowę węzła ciepłowniczego i przepust w zaplanowanym miejscu wpisuje się Pan niechlubnie w proces degradacji tego ważnego dla miasta zabytku. Liczyliśmy jednak, że wykaże Pan wolę zminimalizowania efektów swojej decyzji. Wielostronne rozmowy w siedzibie PGE pokazały, że jest nadzieja na przeprowadzenie chociażby w niewielkim zakresie badań wyprzedzających pozwalających na odsłonięcie reliktów kościoła, ich przebadanie w kontekście stratygrafii kulturowej i określenie stanu zachowania murów w miejscu zalegania dotychczasowego ciepłociągu (strefa C wskazana w piśmie z dnia 1.07.2024). W trakcie rozmów z inwestorem, w których również uczestniczyliśmy, zasłaniając się wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 8.10.2007 roku, ,,że nie można na inwestora…nakładać obowiązku finansowania […] prac w szerszym zakresie, aniżeli wynika to z projektu planowanych prac” był Pan bardziej hamulcowym niż kreatorem rozwiązania zaistniałego problemu, czego można byłoby od Pana oczekiwać jako osoby stojącej na straży dziedzictwa kulturowego Naszego Miasta i co ważne, zgodne byłoby to również z wytycznymi Generalnego Konserwatora Zabytków. Broniąc swojej decyzji nie zrobił Pan nic, aby przekonać spółkę PGE Toruń „wspierającą inicjatywy lokalne z obszaru kultury, sportu oraz środowiska naturalnego”, jak napisano na jej stronie internetowej, do poszukania rozwiązania służącego poszerzeniu zakresu prac archeologicznych. Przypomnę, że udało się to niedawno w przypadku modernizacji bulwaru, gdzie inwestorem było Miasto.
Oparcie wydanego w grudniu pozwolenia na badania archeologiczne prowadzone w ramach granic inwestycji na, kuriozalnym w kontekście wyjątkowej rangi historycznej miejsca, programie badań archeologicznych w trybie nadzoru, przedłożonym przez inwestora pokazuje brak należytej refleksji ze strony Kujawsko-Pomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków dotyczącej tego stanowiska i potrzeby szerszego, kontekstualnego przebadania rejonu kościoła Św. Krzyża. Jestem przekonany, że powinien to być warunek uzgodnienia lokalizacji ciepłociągu i podstawa Pańskich dalszych merytorycznych decyzji. zaniechanie tego stało się natomiast źródłem obecnej sytuacji zagrażającej w istocie reliktom kościoła św. Krzyża, nie mówiąc już o licznych grobach mieszkańców średniowiecznego i nowożytnego Torunia.
Na koniec wyrazić trzeba jednak nadzieję, że Kujawsko-Pomorski Wojewódzki Konserwator Zabytków dopilnuje, aby odsłonięto i profesjonalnie zadokumentowano zachowane relikty średniowiecznej architektury murowanej zalegające na styku, bezpośrednio pod i obok rur ciepłowniczych doprowadzających ciepło do ECF Camerimage i mieszkań Starego Miasta, Pomnika Historii wpisanego na listę światowego dziedzictwa UNESCO.
Z poważaniem
Dyrektor Instytutu Archeologii
prof. dr hab. Wojciech Chudziak
Do wiadomości:
Generalny Konserwator Zabytków, Warszawa
Wojewoda Kujawsko-Pomorski, Bydgoszcz
Narodowy Instytut Dziedzictwa, Warszawa
PGE S.A., Toruń
Miejski Zarząd Dróg w Toruniu
Prezydent Miasta Torunia
Rada Uniwersyteckiego Centrum Archeologii Średniowiecza i Nowożytności
Przewodnicząca:
- prof. dr hab. Hanna Kóčka-Krenz;
Członkowie:
- prof. dr hab. Jadwiga Chudziakowa,
- prof. dr hab. Andrzej Kola,
- prof. dr hab. Jerzy Kruppé,
- prof. dr hab. Anna Marciniak-Kajzer,
- prof. dr hab. Henryk Paner,
- prof. dr hab. Zbigniew Pianowski,
- prof. dr hab. Jerzy Piekalski,
- prof. dr hab. Jacek Poleski,
- prof. dr hab. Marian Rębkowski,
- prof. dr hab. Artur Różański,
- prof. dr hab. Krzysztof Wachowski,
- prof. dr hab. Marcin Wiewióra,
- mgr Marek Konopka,
- mgr Martyna Milewska.
Wyniki badań prowadzonych w ramach Uniwersyteckiego Centrum Archeologii Średniowiecza i Nowożytności prezentowane są na forum organizowanych cyklicznie międzynarodowych konferencji naukowych oraz publikowane w czasopiśmie „Archaeologia Historica Polona” będącym organem wydawniczym Centrum.
adres: Uniwersyteckie Centrum Archeologii Średniowiecza i Nowożytności
Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu
Instytut Archeologii
ul. Szosa Bydgoska 44/48
87-100 Toruń
tel. +48(56) 611 39 71, +48(56) 611 39 88